De term; ‘hyperfocale afstand’. Een bijna magisch klinkend woord die veel vraagtekens doet oproepen. Eigenlijk is de hyperfocale afstand best wel eenvoudig toe te passen dus tijd voor wat meer uitleg.
Wie veel buiten in het veld actief is en een voorliefde heeft voor landschap- & natuurfotografie zal er vanzelf vroeg of laat tegen aanlopen. Je hebt een geweldige foto weten te maken met de juiste compositie en belichting, thuis ga je hem bekijken op de computer en dan….is die niet volledig scherp. De achtergrond is wel goed gelukt maar de voorgrond is niet wat je ervan verwacht had. Je hebt echter je uiterste beste gedaan om met het juiste diafragma in het midden van het landschap scherp te stellen. Het blijft voor je onverklaarbaar hoe het toch komt dat je niet genoeg scherptediepte hebt. Hier komt de hyperfocale afstand om de hoek kijken!
1. Scherpte-diepte regelen we toch met het diafragma?
In eerste instantie heb je daar helemaal gelijk in en dat is ook wat je in de meeste artikelen over fotografie terug kunt vinden. Gaan we wat verder op de materie in dan zul je erachter komen dat er meer waarden meetellen als je volledige controle wilt hebben. De cropfactor, het brandpunt en de afstand tot je onderwerp zijn allemaal bepalend voor hoe de uiteindelijke scherptediepte zal zijn.
Scherptediepte is belangrijk voor de uitstraling van de foto. Soms maken we de keuze om een hele kleine scherptediepte te gebruiken, zodat alleen het onderwerp of een deel van het onderwerp scherp is en de rest helemaal niet. Soms kiezen we voor een grote scherptediepte en zorgen we zo dat er voldoende scherp is. En soms willen we als fotograaf gewoon werkelijk alles scherp in beeld hebben, van voor tot achter en nog verder. In dat geval kunnen we het beste gebruik maken van de zogenaamde hyperfocale afstand.
Met de juiste combinatie van instellingen en berekeningen kun je de juiste scherpte-diepte aan je landschapsfotografie toevoegen.
2. Wat is de hyperfocale afstand
Wanneer je zoveel mogelijk scherpte-diepte wil hebben kun je dus het diafragma zo ver mogelijk dichtzetten. De scherpte-diepte kan dan zo groot mogelijk worden waarmee je tot het oneindige scherp kunt stellen. Nadeel van deze methode is dat de voorgrond hierbij voor ongeveer 1/3 onscherp is en bij landschappen fotograferen kan dat een gemis zijn. Om deze onscherpte voor dichtbij te voorkomen moeten we dus rekening houden met de andere waarden om tot de hyperfocale afstand te komen.
Er zijn verschillende uitleggen van de hyperfocale afstand mogelijk. In de wereld van de fotografie bedoelen we ermee dat je de grootst mogelijke scherpte-diepte wilt realiseren. Om dit te realiseren heb je de gegevens van je diafragma, de brandpuntsafstand (objectief) en het sensorformaat van je camera nodig. Aan de hand van een formule kun je vervolgens de grootst mogelijk scherpte-diepte berekenen.
3. Hoe bereken je de hyperfocale afstand
Om met de hyperfocale afstand te kunnen werken zul je er dus niet aan ontkomen om wat rekensommetje te moeten maken. Voordat je een beeld krijgt waarbij je met een kladblok, rekenmachine en potlood in weer en wind de juiste berekening moeten maken, er zijn tegenwoordig meer oplossingen. Om de juiste instellingen te achterhalen is het ook mogelijk om met je mobiel en de juiste app tot de hyperfocale afstand te komen.
Voor de puristen onder ons is er de formule waarmee je de hyperfocale afstand kunt uitrekenen:
H = De hyperfocale afstand
f = Brandpuntsafstand
N = Diafragmagetal
c = Verstrooiingscirkel (gemiddeld 0,03 mm)
Deze formule is berekend op het gebruik van een fullframe camera. Maak je gebruik van de APS-C camera met een bepaalde crop-factor dan zul je hier rekening mee moeten houden in je berekening. je telt de brandpuntsafstand nog een keer extra bij de formule op (+f). Je zult dus begrijpen dat de meesten fotografen deze berekening helemaal niet zullen maken. Door het gebruik van een handige app of een website is het dus veel makkelijker om in het veld deze berekening te maken.
De hyperfocale afstand zorgt voor een landschap dat van voor tot achteen scherp en indrukwekkend is.
4. Welke apps & tools zijn er te gebruiken
Tegenwoordig hebben we overal een app voor die we kunnen inzetten om moeilijk dingen makkelijker te maken. In de fotografie zijn er ook genoeg van dit soort apps te vinden voor Iphone of smartphone. Zo zijn er dus ook apps die je helpen uitrekenen met de juiste instellingen voor de hyperfocale afstand. Zoek in de appstore maar eens onder DOF-calculator, Photo Tools, of een van de betere; ‘HyperFocal Pro’. Kies je liever voor een betaalbare versie dan raad ik de app’ PhotoPills’ aan.
In deze laatste app kun je zo’n beetje alle mogelijkheden voor tools en tricks die er zijn voor fotografie wel vinden. Zelf gebruik ik deze app vrij veel maar iedereen moet natuurlijk zelf kiezen wat voor hem / haar de beste ‘look & feel’ geeft. Al die verschillende apps geven namelijk dezelfde uitkomst dus kies wat bij jou past. Mocht het nou voorkomen dat je geen internet verbinding mocht hebben dan is het een optie om de berekeningen op een spiekbriefje (screenshot) te zetten. Wie even Google inzet zal ook de nodige ‘hits’ in zijn zoekresultaten vinden die je als voorbeeld kunt gebruiken.
5. Met welk objectief krijg je de beste scherpte-diepte.
In principe kun je met elk objectief de hyperfocale afstand berekenen. De vraag is echter of elke lens daarvoor geschikt is. In de praktijk blijkt dat je bijvoorbeeld met een telelens (70-200mm) tegen beperkingen aan zult lopen. De bruikbaarheid is op 200 mm nagenoeg nihil en weinig fotografen zullen hiervan gebruik maken. Bij de hyperfocale afstand zul je bij de berekeningen merken dat deze afstand vooral vlak voor je voeten blijkt te liggen. Het gebruik van de hyperfocale afstand zal in de pratijk voornamelijk bij groothoek of ultragroothoek plaats vinden.
Vooral landschapsfotografen gebruiken het liefst een ultragroothoek objectief met een diafragmawaarde die varieert tussen de f/11 en f/22. Bij deze combinatie van lensopening en brandpuntsafstand is de scherptediepte het grootst. Tot hoever je met je diafragma wilt gaan is persoonlijk. Belangrijk om te weten is wel dat er achteruitgang in scherpte zal ontstaan bij diafragma’s die kleiner worden dan f/8 of f/11. Dit verschijnsel wordt diffractie genoemd! Wat voor jou als fotograaf acceptabel is zal dus afhangen van je eigen voorkeur. Met ‘trail & error’ zul je moeten uitzoeken wat voor jou de “magische afstand” is die praktisch alles scherp zal maken in je groothoek opname.
Afstand in meter | f/1,4 | f/1,8 | f/2,2 | f/2,8 | f/4,0 | f/5,6 | f/8,0 | f/11,0 | f/16,0 | f/22,0 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
16mm | 6,05 | 4,81 | 3,82 | 3,03 | 2,15 | 1,52 | 1,08 | 0,77 | 0,55 | 0,39 |
18mm | 7,65 | 6,08 | 4,83 | 3,84 | 2,72 | 1,93 | 1,37 | 0,97 | 0,69 | 0,50 |
20mm | 9,45 | 7,50 | 5,96 | 4,73 | 3,35 | 2,38 | 1,69 | 1,20 | 0,85 | 0,61 |
24mm | 13,60 | 10,80 | 8,58 | 6,81 | 4,82 | 3,42 | 2,42 | 1,72 | 1,22 | 0,87 |
28mm | 18,51 | 14,69 | 11,67 | 9,27 | 6,56 | 4,65 | 3,29 | 2,34 | 1,66 | 1,18 |
35mm | 28,91 | 22,95 | 18,22 | 14,47 | 10,24 | 7,25 | 5,14 | 3,64 | 2,59 | 1,84 |
50mm | 58,98 | 46,82 | 37,17 | 29,51 | 20,88 | 14,78 | 10,47 | 7,42 | 5,26 | 3,73 |
80mm | 150,93 | 119,81 | 95,11 | 75,50 | 53,41 | 37,79 | 26,75 | 18,94 | 13,41 | 9,51 |
100mm | 235,80 | 187,18 | 148,58 | 117,95 | 83,43 | 59,03 | 41,77 | 29,56 | 20,93 | 14,83 |
135mm | 429,70 | 341,08 | 270,75 | 214,92 | 152,01 | 107,53 | 76,07 | 53,83 | 38,10 | 26,98 |
200mm | 943,01 | 748,51 | 594,13 | 471,60 | 333,53 | 235,90 | 166,87 | 118,05 | 83,53 | 59,13 |
Hyperfocale afstand voor Fullframe camera's: Sony A900
6. Hoe gaan we te werk in de praktijk
Zoals gezegd zijn er naast apps, handige tabellen beschikbaar waarin het aantal mm’s van je lens staat, het diafragma, en daarachter de optimale scherpstelafstand. Op die manier weet je vrij eenvoudig hoe je tot de juiste hyperfocale afstand kunt komen. Let wel even op dat je de juiste tabel gebruikt want voor een fullframe camera of cropsensor zijn de instellingen verschillend. De bovenstaande afbeelding is gebaseerd op een fullframe.
Doordat je alles handmatig wilt instellen is het goed om de autofocus van de camera uit te zetten. Schakel dus over naar de semi-automatische of manuele stand (m-stand) voor de optimale controle. Let bij die laatste wel even of je de belichtingsdriehoek onder controle hebt. Verder een camera statief gebruiken een best goede tip kunnen zijn;-)
- Zet je camera in de Semi- of manuele stand
- Bepaal de compositie en de afstand die je wilt gebruiken
- Zoek het juiste aantal mm/ft op in de tabel/app
- Gebruik het diafragma dat staat aangeven in de tabel/app
- Stel de juiste afstand in waarop je de focus moet leggen
- Stel scherp op deze afstand met de bovenstaande instellingen
- Hou de ontspanknop half ingedrukt en druk af.
Om de afstand op je objectieven juist in te stellen kan tegenwoordig lastig zijn. Oude lensen hadden in het verleden een scherptediepteschaal waarmee je de hyperfocale afstand kon instellen. De moderne lenzen hebben alleen nog een afstandsschaal die niet makkelijk is om te gebruiken. Je zult het juiste aantal mm/ft bij benadering moeten inschatten op je schaalverdeling. Wie met exacte wetenschap wil werken kan ervoor kiezen om met een laser te werken. Deze tool kun je zowel in een verrekijker als een afstandsmeter aantreffen. Stel je andere prioriteiten voor de inhoud van je cameratas dan kun je met experimenteren en ervaring opdoen ook heel ver komen.
7. Bereid je goed voor of neem de tijd voor nabewerking achteraf
Nou kan ik mij voorstellen dat de uitleg van de hyperfocale afstand best wel even een ‘dingetje’ is om te begrijpen. Om het allemaal goed te doen moet je toch wel een aantal stappen doorlopen waar je in de praktijk nog wel eens niet de mogelijkheid voor hebt. Gelukkig zal de hyperfocale afstand vrijwel altijd gebruikt worden bij groothoek objectieven. Bij deze lenzen heb je van nature al een grotere scherptediepte en daardoor meer speling en een grotere foutmarge. Wil je van te voren al duidelijkheid over je instellingen hebben dan kan een DOF calculator een goede oplossing bieden. Het voordeel is dan dat je in alle rust de juiste berekeningen en een goede voorbereiding kunt maken.
Een andere oplossing zou kunnen zijn dat je handig bent met photoshop en achteraf je foto’s wilt nabewerken. Je zou dan gebruik kunnen maken van het zogenaamde ‘stichen’. Met deze techniek leg je meerdere foto’s met een verschillende focus over elkaar heen. Een soort HDR-techniek maar dan niet voor een juiste belichting maar om de perfecte scherpte te realiseren. Je kunt ervoor kiezen om meerdere foto’s te maken over het gehele scherpte-diepte bereik die je over elkaar gaat ‘stichen’. Je zou er ook voor kunnen kiezen om een foto op de hyperfocale afstand, en een foto met de focus op de voorgrond te maken. In beide situatie’s is het belangrijk om een bewuste keuze te maken en je te realiseren waarmee je het mooiste beeld weet vast te leggen.
Wees je altijd bewust dat je soms maar 1x op een locatie zult komen. Wees voorbereid om met de juiste kennis, de beste foto van dat moment vast te leggen.
