Het was fotograferen van de melkweg lijkt in Nederland haast een onmogelijk opgave. Ondanks alle lichtvervuiling in ons land zien steeds meer fotografen het als een mooie uitdaging.
Er zijn echter nog maar een paar plekken in Nederland waar het lukt om de Melkweg met het blote oog te zien. De omstandigheden moeten daarvoor nagenoeg perfect zijn en dan nog is het niet vanzelf sprekend. Het lijkt vaak of de camera het echter wel lukt om het onmogelijk te realiseren.
De reden waarom het met de camera wel lukt om de melkweg te fotograferen is eigenlijk best eenvoudig te verklaren. De truc zit hem namelijk in de sensor die het mogelijk om meer licht op vangen dan ons blote oog. Hierdoor kun je de sterrenhemel en de Melkweg veel beter zien op je foto’s. Maar hoe fotografeer je de melkweg? Het is eigenlijk een kwestie van de belichtingsdriehoek optimaal toepassen op je camera. Bijkomend voordeel is ook nog dat de huidige generatie camera’s veel gevoeliger zijn dan hun voorgangers.
Lijkt moeilijker dan het is.
De ontwikkeling van hogere ISO mogelijkheden geeft een enorme vlucht aan de populariteit van het fotograferen van de sterrenhemel en de melkweg. Het is steeds makkelijker om een kwalitatief goede foto af te leveren en door die hogere gevoeligheid hoeft het ook nog eens minder donker te zijn. Is het dan een kwestie van de camera naar boven richten met de juiste instellingen en je hebt de perfecte foto? Als alles zo makkelijk was dan was er voor de gepassioneerde fotograaf niet zoveel uitdaging aan te beleven. Gelukkig vraagt het om enige ervaring maar lijkt het moeilijker dan het in de werkelijk is.

Zoals jullie van mij gewend zijn geef ik in een 7 stappen een beknopte uitleg die toegankelijk en begrijpbaar inzicht zal geven. Welke instelling, welk materiaal moet je gebruiken en welke omstandigheden en locatie heb je nodig om op de perfecte perfecte plek de Melkweg of sterrenhemel vast te leggen. Ga goed voorbereid op pad en zorg dat je over de juiste materialen beschikt.
1) – De ideale locatie?
Het fotograferen van de Melkweg lukt dus het beste vanaf een donkere locatie zonder al te veel lichtvervuiling. Vaak denken we dan al gauw aan het buitenland. In delen van Frankrijk en boven in de bergen in Zwitserland en Oostenrijk zijn genoeg plekken te vinden met weinig lichtvervuiling, maar ook op onze eigen Waddeneilanden of op de Veluwe, kan je ’s nachts prima de melkweg fotograferen.
De Melkweg loopt in de zomermaanden een beetje schuin van het Zuid-westen- richting het Noord-Oosten. Wanneer je ’s nachts op een donkere locatie staat en je laat je ogen wennen aan het donker dan zal je vanzelf een vage lichte waas ontwaren. Hoe donkerder het is, hoe beter je de Melkweg kunt zien. Een handig hulpmiddel is de light pollution map; hier kun je op een wereldkaart de mate van lichtvervuiling bekijken. Zelfs midden in een natuurgebied zul je nog de verlichting van omliggende steden blijven zien.
— Niet alles is beheersbaar
Veel beginnende fotografen denken dat de winter een goed moment is om de Melkweg te fotograferen. De lucht is immers koud en helder, met veel zicht op de hemel. Het mooiste gedeelte van de Melkweg, ook wel ‘de core’ genoemd, verdwijnt in de wintermaanden achter de horizon. Hierdoor kun je nog wel een gedeelte van de Melkweg zien, maar niet het helderste en mooiste gedeelte. Probeer dus in de perioden te fotograferen waarin ‘de core’ boven de horizon staat.
De Melkweg verschuift dus ook gedurende de nacht en staat op andere plekken naarmate het jaar vordert. Zo staat de Melkweg in het eerste gedeelte van het jaar in Nederland vrij horizontaal aan de hemel en later in het jaar meer verticaal. Dit is dus allemaal cruciaal om te weten als je een bepaalde foto met een bepaalde compositie in gedachte hebt. Het vinden van de ideale locatie is dus vooral afhankelijk van een goede voorbereiding, planning en een klein beetje geluk kwa weersomstandigheden.
2) – Welke materiaal heb je nodig?
Om de Melkweg op de foto te zetten heb je natuurlijk een camera nodig. Gelukkig hoeft dat geen peperdure spiegelreflex camera te zijn. Zelfs met een instap model kun je prima de Melkweg op de foto zetten Het geheim van een goede Melkweg foto zit hem voornamelijk in de lens die je gebruikt. Zorg er dus voor dat je een goede lens koopt bij je body.
Het beste is om zogenoemde ‘ Prime’ lenzen te gebruiken. Dat zijn in tegenstelling met zoomlenzen lenzen die een vast brandpunt hebben. Bij het ontwerpen van een zoomlens moeten de fabrikanten altijd compromissen maken om zowel het groothoek bereik als het tele-bereik een acceptabele scherpte mee te kunnen geven. Dit gaat vaak ten koste van de “snelheid” en “scherpte” van de lens. Gebruik je een ‘Prime’ lens dat weet je in ieder geval zeker dat deze lens optimaal is afgesteld voor die specifieke brandpuntsafstand.

Zo zie je vaak bij de goedkopere zoomlenzen een diafragma bereik van f3.5 tot f5.6 of iets van die strekking. Hierbij moet je je bedenken dat ieder “stop” (diafragma waarde) een halvering van de hoeveelheid doorgelaten licht betekend. Een lens met een vaste brandpuntsafstand van bijvoorbeeld f2.8 vangt daardoor vele malen meer licht op dan een lens met een diafragma van f5.6 bijvoorbeeld. Daarnaast zijn lenzen met een vast brandpunt ook vaak goedkoper en een stuk scherper.
— Belangrijk
Verder heb je nog een statief nodig om je camera voor langere tijd helemaal stil te kunnen houden. Wanneer je nog geen statief hebt zou ik zeker adviseren om daar een goede investering in te doen. Vaak is dat typisch een gevalletje van goedkoop is duurkoop. Koop liever een robuust statief daar heb je veel langer plezier van. Het gebruik van deze apparatuur heeft als doel dat de foto die je in het donker maakt geen bewegingsonscherpte vertoond en dus een mooie scherpe plaat geeft. Niets is zo vervelend als thuis komen met een geheugenkaar vol onbruikbare foto’s. Verder is het prettig om een afstandsbediening of draad ontspanner te gebruiken. Op die manier hoe je namelijk niet je camera aan te raken wanneer je een foto wilt maken. Een goedkope oplossing kan ook de ingebouwde zelfontspanner zijn zodat de camera na 2 sec zichzelf automatisch afdrukt.
3) – Goed voorbereid op pad
Planning van het vastleggen van de Melkweg, vooral hier in Nederland, is cruciaal. Na al deze voorbereiding sta je dan op de gevonden locatie met een heldere lucht en de benodigde spullen. Maar als je nu naar de lucht kijkt zie je meestal nog geen melkweg. Hier komt de moderne tijd je te hulp en ga je met de smartphone aan het werk. Tegenwoordig zijn er namelijk veel verschillende apps beschikbaar die je helpen met de voorbereiding In deze apps voer je een een datum, tijd en locatie in en de app laat de lucht zien zoals je hem kunt verwachten bij een totaal heldere lucht. Er zijn voor IOS, Android, Windows en Mac OS X allerlei applicaties die ongeveer hetzelfde doen.
Stellarium is software die je hier goed voor kunt gebruiken. Dit programma is gratis voor zowel pc als mac. Hiermee kun je een locatie invoeren en op elk moment zien hoe de Melkweg staat. Maar ook de Planets app is een handige tool die op dezelfde manier werkt. Wil je een ultieme app waarbij je alles kunt vinden maar ben je bereid ervoor te betalen? Verdiep je dan eens in de Photopills app. Deze app vraagt wat tijd om je erin te verdiepen maar er zijn heel veel goede tutorials online te vinden die je verder zullen helpen. In deze app zit zelfs een realtime filter die het mogelijk maakt om op het scherm van smartphone in de lucht te kijken waar de melkweg zou moeten zijn.

4) – Welke instellingen kun je gebruiken?
Voor het gebruik van de juiste instellingen van de camera zijn er verschillende factoren afhankelijk . Zo heb je per locatie en per seizoen namelijk te maken met verschillende mate van lichtvervuiling, luchtvochtigheid, maanfases etc. etc. Genoeg variabelen om niet gelijk de juiste instelling te kunnen benoemen of te geven. Prettig om te weten is dat je de instellingen van je camera altijd volledig handmatig doet.blogZorg er dus voor dat je de camera ook in het donker kunt bedienen als die niet om de “automatische” stand staat maar op de “M” stand. Je moet dus wel een beetje bekend zijn met de termen diafragma, sluitertijd en ISO omdat deze direct met elkaar verband houden. In mijn gratis online fotografie cursus leg ik veel meer over het handmatig fotograferen in de M stand uit.
De belichtingsmeter zal je voor dit onderwerp niet veel helpen. ook daarvoor zit er niets anders op dan je camera op manueel in te stellen. Bij het fotograferen van de Melkweg is het belangrijk dat je een camera gebruikt die goed presteert bij hoge iso-waarden, in combinatie met een lichtsterk objectief. Natuurlijk is dit geen vereiste, maar het maakt het wel makkelijker om een goed resultaat te behalen.
— De belichtingsdriehoek
ISO zet je om te beginnen op 3200 om zo veel mogelijk vast te kunnen leggen. Dit zal ruis opleveren, maar de melkweg is zo minimaal waarneembaar dat je sensor zijn best zal moeten gaan doen. De benodigde iso-waarde voor een goede foto hangt af van het omgevingslicht. In Nederland zit je iso-waarde meestal rond de 1600 tot 3200. Hoe donkerder de omgeving, hoe hoger de ISO. Fotografeer je bijvoorbeeld in Australië op een donkere locatie, dan moet je de iso-waarde al snel opschroeven naar 6400, 12.800 of hoger.
De sluitertijd is afhankelijk van het objectief. Bij een groothoekobjectief, kun je sluitertijden van 20-25 seconde gebruiken. Hoe groter de brandpuntafstand van het objectief, hoe korter de belichting. Dit heeft te maken met de draaiing van de aarde. Bij een tele-objectief treedt eerder bewegingsonscherpte op, waardoor sterren veranderen in strepen.
Het diafragma kan op de kleinste waarde die je lens biedt,. Zet je objectief helemaal open. Dat wil zeggen: de laagste f-waarde, zodat deze zoveel mogelijk licht toelaat. Een voorbeeld om te beginnen zou kunnen zijn: ISO3200, F/2.8, 29 seconden. Veel camera’s kunnen een histogram laten zien nadat je de foto genomen hebt. Hier kun je kijken of je niet overbelicht of juist onderbelicht hebt. Je zult vooral een piek zien die ergens in het midden zit.
5) – De juiste sluitertijd berekenen
Zoals gezegd zul je bij deze uitleg al wel wat meer thuis moeten zin in de werking van de belichtingsdriehoek. Verder is het handig om de regel van 500 te onthouden voor het berekenen van de juiste sluitertijd. Een belangrijk gegeven is hierbij het sensorformaat van je camera. De juiste sluitertijd bepaal je aan de hand van de volgende formule:
Crop sensor: maximale sluitertijd = 500 / (brandpuntafstand x cropfactor)
Full frame: maximale sluitertijd = 500 / (brandpuntafstand
Deze formule is ontzettend handig, omdat sterren al heel snel kleine streepjes worden door de draaiing van de aarde. Dat wil je uiteraard voorkomen en dat kan als je deze formule correct toepast. In de regel kun je stellen dat de sluitertijd die je maximaal kunt gebruiken bij het fotograferen van de sterrenhemel van een statisch statief voor er spoorvorming optreedt (S) = 400/brandpuntsafstand (FL) van je lens is.
Stel, je hebt een lens met een brandpuntsafstand van 35mm, dan kun je dus maximaal (500/35) = 14 seconden belichten voor er sterspoorvorming optreedt. Je dient met deze lens de ISO-waarde dus aan te passen zodat je een correct belichte foto krijgt bij een sluitertijd van 14 seconden. Vaak kom je dan uit bij een ISO-waarde die ligt tussen de 800 en 3200.

6) – Scherpstellen in het donker
Het is in het donker lastig scherpstellen. Stel, indien mogelijk, scherp via de live view van je camera. Neem een lichtpuntje in de verte en stel hierop scherp. Doe dit altijd handmatig, aangezien autofocussystemen erg onbetrouwbaar zijn in het donker. Zie je geen lichtje in de verte? Stel dan scherp op oneindig. Vaak is dit niet heel accuraat, dus zorg ervoor dat je je objectief goed kent. Een andere mogelijkheid voor het scherpstellen op sterren is met door middel van de hyperfocale afstand. Dit is een vaste brandpuntsafstand, waarbij alles van voor tot achter scherp is. De hyperfocale afstand verschilt per objectief, diafragma en sensor. Er zijn veel tabellen te vinden op internet die de hyperfocale afstand per brandpuntsafstand weergeven.
7) – RAW formaat en de nabewerking
fotografeer altijd in raw-formaat, zodat je zoveel mogelijk data beschikbaar hebt om mee te werken. Vrijwel alle melkwegfoto’s die je tegenkomt op internet zijn bewerkt, zodat de Melkweg net wat meer uit de foto springt. Omdat je op hoge iso-waarden werkt en soms detail moet terughalen uit de schaduwpartijen, is het een vereiste om altijd in raw-formaat te werken.
De foto’s die je camera laat zien bevatten nu hopelijk voldoende informatie om de melkweg eruit te halen. De kans is groot dat je hem nog niet direct ziet. Nu ga je aan de slag in je favoriete RAW converter software. Dit kan van alles zijn zoals Lightroom, Camera RAW of Capture One. Hier open je de foto om allereerst de belichting te verlagen. Waarschijnlijk krijg je al wat van de melkweg te zien als je het contrast verhoogt en de ‘clarity’ verhoogt. Met behulp van adjustments brushes kun je lokaal, waar de melkweg zich bevindt ook extra sterke bewerkingen doen. Aan het einde zul je toch redelijk wat ruis geïntroduceerd hebben. Deze kun je behoorlijk doeltreffend verminderen met de ruisreductie slider en de scherpte slider
