De magie van het fotograferen is dat je in een fractie van een seconde de tijd kunt stilleggen en dat magische moment kunt vast leggen. Je legt een herinnering vast die op dat moment met die omstandigheden nagenoeg niet meer voor zal komen en die je kunt bewaren voor de toekomst. Wie over een langere periode een onderwerp wil fotograferen zal merken dat hij als gauw is aangewezen op hulpmiddelen als een foto filter.
Zonder foto filter lukt het de camera namelijk niet om overdag in normale omstandigheden een langere sluitertijd van seconden te registreren. Wie beweging en dynamiek in een foto wil vastleggen zal allerlei hulpgrepen moeten toepassen om aan een langere sluitertijd te komen. In dit artikel ga ik wat dieper in op deze techniek om uit te leggen hoe exposure fotografie werkt en hoe jullie zelf de meest geweldige foto’s kunnen maken aan de hand van een ND foto filter.
Neutral Density filters kun je gebruiken om licht tegen te houden en hierdoor de sluitertijd te vertragen. Hierdoor kun je allerlei creatieve effecten bereiken met beweging in wolken, mistig zacht water en een drukke winkelstraat waar opeens geen publiek meer loopt. De mogelijkheden zijn eindeloos en je de beperkingen liggen in de eigen creativiteit en inspiratie. Met name overdag is een ND foto filter het ideale hulpmiddel om dat te bereiken wat je camera niet kan.
Â
Is een  foto filter niet hetzelfde als een zonnebril voor je camera?
Dat is nou precies de spijker op zijn kop want kort door de bocht genomen is dat wel de samenvatting die je eraan kunt geven. Door een ND foto filter voor de lens van de camera te plaatsen zet je als het ware een zonnebril voor de lens. Er valt minder licht op de lens en de sluitertijd moet langer zijn om een correcte belichting te krijgen. Je kunt hierdoor de sluitertijd zo rekken dat je beweging in de foto kunt laten zien en effecten creëren die je normaal gesproken niet zou kunnen waarnemen.
De toepassingsmogelijkheden van het ND foto filter kunnen zowel creatief als dynamisch zijn maar ook rust en perspectief in een foto toevoegen. Zijn er snel bewegende wolken in de lucht, dan kun je dit met een normale sluitertijd vaak niet laten zien. Door een langere sluitertijd te gebruiken met een ND filter kun je deze beweging juist wel laten zien. Zeker als de wolken recht over je heen komen kun je door een langere sluitertijd lijnen in de lucht laten zien die naar het onderwerp gaan. Op die manier is het ook weer handig om het oog van de kijker verder de foto in te leiden.
Kies het juiste materiaal
Neutral Density foto filters heb je in verschillende vormen en maten. Zoveel mensen, zoveel wensen en voor elk budget een andere oplossing. Zo heb je filters die je op je lens kunt draaien, zoals je dit ook met een polarisatie- of UV filter zou doen. Nadeel hiervan is dat het filter verwijderen, om bijvoorbeeld te wisselen naar een sterker filter, veel werk is. Laat staan het instellen voor lichtmetingen, schoonmaken en de snelheid. Het gebruik met andere filters heeft ook zijn beperkingen en moet je oppassen dat je de schaduw van de filters in de hoeken van de lens niet te zien krijgt (vignetting)
Wie op zoek is naar een betere oplossing komt meestal bij merken als Cokin of Lee uit die met een filterhouder werken. In deze houder kunnen 2 of meerdere filters worden geplaatst die je voor de lens plaatst. Daarnaast heb je de mogelijkheid met de filters te schuiven. Dit is handig als je gebruik maakt van een ND Grad foto filter waarbij het belangrijk is dat de scheidslijn op de horizon komt te liggen.
Zelf werk ik met een filtersysteem van Lee vanwege de kwaliteit. Waar goedkopere filters als Cokin kans op kleurzweem hebben zul je die bij het foto filter systeem van Lee nagenoeg niet tegenkomen. De prijzen van Lee ligt met de andere systemen zeker hoger maar het verschil zit hem dan ook in het handwerk en de hoge kwaliteitseisen waarmee ze de kleurzweem beheersen. Iedereen zal voor zichzelf te afweging moeten maken wat die voor een foto filter systeem wil uitgeven en de frequentie waarmee die het gebruikt.
Welke sterktes en gradaties moet ik kiezen
Die keuze hangt af van wat je met je foto wilt laten zien. Welke snelheid en beweging maakt voor jou het verschil en welke sluitertijd heb je daarvoor nodig. Echte vuistregels zijn er niet voor en in de praktijk komt het er grotendeels op neer dat door ervaring het verschil zal maken. Door gewoon te doen en te combineren zul je op termijn beter kunnen inschatten welk foto filter je nodig hebt. Natuurlijk is het niet allemaal natte vinger werk en zijn er zeker spelregels en handvatten waarvan je gebruik kunt maken om tot de juiste belichting te komen.
De meeste ND filters worden geleverd in sterktes van 1 tot en met 3 stops. Een ‘stop‘ is een stap in de instellingen op je camera. Dit geldt voor de driehoek het diafragma, de sluitertijd en de ISO waarden. Bijvoorbeeld het wijzigen van het diafragma van f/1.4 naar f/2 is één stop, van f/2 naar f/2.8 is ook weer één stop, van f/2.8 naar f/4 ook weer, etc. Elke stop betekent een verdubbeling of halvering van het licht, afhankelijk of je het diafragma verder opent of juist sluit. Wanneer je inschat dat je met drie stops sluitertijd vertraging de sluitertijd langzaam genoeg kunt krijgen plaats je een filter. Dit foto filter moet dan drie stops licht kunnen tegenhouden of een combinatie van filters waarbij je dat totaal haalt.
De Little en Big Stopper
Het extreemste ND foto filter dat je kunt inzetten om de juiste sluitertijd te realiseren is de zogenoemde Big Stopper. Dit is een Neutral Density foto filter die maar liefst 10 stops aan licht kan tegenhouden. De tweede optie die je kunt gebruiken heet de Little Stopper die ook nog goed is voor een 6 stops aan licht tegenhouden. Dit is zo extreem dat je niet de compositie in de camera kunt maken met het filter op zijn plek. Kijk je namelijk door het oculair (zoeker) van de camera dan zul je merken dat je nagenoeg niks meer ziet.
Wil je toch je belichting correct meten dan zul je eerst zonder filter moeten meten. Dit doe je tegelijk in combinatie met het bepalen van je compositie. Bij het scherpstellen met autofocus zul je de autofocus uit moeten zetten nadat je hebt scherp gesteld. Vervolgens plaats je het filter in de houder zo dicht mogelijk bij de camera.
De little en big stopper zijn te combineren met andere filters. Zo kun je bijvoorbeeld een ND Gad filter of een polarisatiefilter gebruiken. Belangrijk bij het gebruik van meerdere filters is dat je rekening houdt met de volgorde van de filters. Plaats het dichtst bij de camera het ND filter. Zeker met een Big Stopper filter is het belangrijk dat er zo min mogelijk licht via de lensopening op de sensor valt. Plaats vervolgens eventueel een ND Grad filter en als laatste optioneel een polarisatiefilter.
Gebruik je een ND foto filter dan moet je rekenen.
Het licht met 6 of 10 stops reduceren betekent dat de sluitertijd veel langer open moet blijven. Dat is nodig om genoeg licht op de sensor te laten vallen. Een sluitertijd van 1/250s wordt met het filter op zijn plek een sluitertijd van 4 seconden. Kies je een sluitertijd van 1/30s dan kies je een sluitertijd van 33 seconden. Over het algemeen werk je bij het fotograferen van landschappen met een dicht diafragma. Een voorbeeld daarvan is bijvoorbeeld f/16-22, de sluitertijd loopt dan al snel richting de minuten.
Nou is rekenen niet iedereen zijn talent dus heeft Lee een kaartje bij het filter bijgevoegd. Hiermee kun je de benodigde sluitertijd kunt aflezen aan de hand van de gemeten sluitertijd. Dit getal is een indicatie, het filter is vrijwel nooit precies 10 stops. Meestal zie je dat er een afwijking tot 1 stop negatief of positief in het filter kan zitten. Tegenwoordig kun je er ook een handige app voor gebruiken. Een voorbeeld daarvan is de ‘Photographer’s Tools‘ waarmee je een handige ND rekenmachine bij de hand hebt. Je kunt hier de benodigde sluitertijd aflezen maar ook de timer instellen totdat de benodigde sluitertijd is bereikt. Dit is vooral handig als je de sluitertijd van boven de 30 seconden hebt bereikt.
Het belang van de juiste sluitertijd
Om het resultaat van de juiste sluitertijd goed te kunnen inschatten zul je dus enig idee moeten hebben waar je mee bezig bent. Je zult zien dat wanneer de sluiter te kort open is, er delen van de foto zijn belicht en andere delen nog zwart zijn. Elke seconde waarmee je de sluiter langer opent zorgt er voor dat de foto verder intekent. Wanneer je de sluitertijd te lang open houdt verlies je details en raken delen overbelicht. Gelukkig kun je bij digitale fotografie ook het histogram bekijken. Hiermee kun je een inschatting maken of je de juiste belichting hebt gekregen of dat je een nog langere sluitertijd moet instellen.
Houd er bij lange sluitertijden rekening mee dat de batterij in je camera minder lang mee zal gaan. De gehele looptijd is de sensor namelijk actief. Zorg voor een extra accu als je heel veel met lange sluitertijden wilt fotograferen in een sessie.
De oude Hollandse molen van Bourtange met dreigende wolkenluchten
Zonder statief gaat het niet werken
Langere sluitertijden betekenen dat je vrijwel altijd gebruik moet gaan maken van een statief. Zodra de sluitertijd onder de 1/30s komt is dit in de hand bijna niet meer scherp te houden. Gebruik je daarnaast een telelens dan zal de sluitertijd nog sneller moeten zijn. Het ezelsbruggetje is 1/focale lengte, dus bij op 200mm een minimale sluitertijd van 1/200s, op 85 een minimale sluitertijd van 1/85s, etc. Houd er hierbij ook rekening mee dat je vaak met een redelijk klein diafragma (hoog f-getal) fotografeert. Vooral als je landschappen fotografeert wordt het al snel een onhoudbare situatie. Gebruik maken van een camera met een crop-sensor (kleiner dan 35mm) betekend een extra handicap. Je zult de sluitertijd nog eens x1.5 of x1.6 moeten vermenigvuldigen.
Om een langere sluitertijd te kunnen bereiken moet je je camera in de Bulb (langer dan 30 sec)Â stand instellen. Je bepaalt dan helemaal zelf de sluitertijd, de camera stopt echter niet vanzelf. Een handig hulpmiddel is dan een afstandsbediening, zodat je geen beweging veroorzaakt bij het indrukken van de sluiterknop. Meestal hebben die afstandsbedieningen ook de mogelijkheid om de tijd in te stellen als een timer. Lukt dat niet dan kun je de genoemde app op je mobiel gebruiken als stopwatch.
Ten slotte
Het mooie van ND foto filters en de Graduated Neutral Density foto filter is het verrassingseffect. Wanneer je het onder de knie krijgt betekend het dat je een extra dimensie aan je fotografie kunt toevoegen. Er gaat een wereld voor je open die anders onbereikbaar lijkt. Opeens zijn er enorm veel nieuwe onderwerpen die je vastleggen. Gebruik maken van een foto filter betekend dat je op elk moment van de dag dynamiek aan je foto kunt toevoegen. Zolang er beweging om je heen is kun je deze inzetten voor je fotografie. Geef je creativiteit dus een boost en daag jezelf uit met de deze bijzondere techniek!
